قاچاق، مفاسد اقتصادی و عملکرد قوه قضاییه ۳ عامل موثر بر کسب و کار

به گزارش خراسان‌تایم آخرین بررسی محیط کسب و کار مربوط به بهار سال 1396 است که توسط اتاق بازرگانی ایران تهیه شده است. پیش از این پایش محیط کسب و کار توسط مرکز پژوهش های مجلس تهیه و تدوین می گردید.
در این گزارش ها، به شیوه ادراک سنجی و پرسشنامه ای مهمترین موانع کسب و کار کشور از فعالین اقتصادی مورد پرسش قرار می گیرد و نتایج به صورت عوامل مختلف از بیشترین تا کمترین تاثیر دسته بندی می شود.
با این وجود در این روش، ارتباط منطقی و علت و معلولی میان اجزا برقرار نشده و نمی توان علت العلل عوامل اثرگذار بر فضای کسب و کار را پیدا کرد.

استفاده از روش پویایی شناسی سیستم در بررسی فضای کسب و کار
یکی از روش های بررسی و تحلیل سیستم‌های پیچیده و وحدت‌گرا که به سیستم‌های هدف‌جو معروفند، روش تحلیلی پویایی شناسی سیستم است.
شبیه سازی به روش پويايی شناسي سیستم‌ها در واقع يک نوع مدل‌سازی است که هدف از آن مطالعه و بررسي رفتار سیستم‌های واقعي است.
اين رويكرد علاوه بر نگرش سیستمي که خود ويژگي مهمي است، توانايي درنظر گرفتن تحولات ممكن در آينده را نیز دارد و مي تواند سناريوهای ممكن برای تحولات آتي را درمدل لحاظ کند.
با توجه به اینکه مدل پایش محیط کسب و کار به طور پرسشنامه ای و فصلی است، تاخیرها (مشکلات ایجاد شونده در گذر زمان) و روابط بین متغیرها به خوبی در آن نمایش داده نمی شوند لذا روش پویایی شناسی سیستم‌ها می‌تواند این موارد را حل نماید.
مهم‌ترین موانع محیطی کسب و کار طبق گزارش تهیه شده از فضای کسب و کار در زمستان ۹۵ دشواری تامین مالی (دریافت تسهیلات) از بانک‌ها، موانع اداری کسب و کار و رویه‌های غیرمنصفانه و ناعادلانه ممیزی و دریافت مالیات بوده است.
در بهار ۱۳۹۶ نیز سه مولفه دشوارى تأمین مالی از بانک‌ها، رویه‌هاي غیرمنصفانه و ناعادلانه ممیزي و دریافت مالیات و در انتها بی‌ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن قیمت‌ها (مواد اولیه و محصولات) به عنوان نامناسب‌ترین مولفه‌ها ارزیابی شده‌اند.
بر اساس این عوامل و دیگر عوامل مهم و اثرگذار بر فضای کسب و کار، نمودار علی-معلولی زیر طبق روش پویایی شناسی سیستم از موانع کسب و کار که بر سود کسب و کارهای ایرانی اثر می‌گذارد تهیه شده است:

رنگ قرمز و منفی نشان دهنده ارتباط معکوس میان دو متغیر (افزایش یکی باعث کاهش دیگری می‌شود) و رنگ سبز و مثبت نشان دهنده ارتباط همسان میان دو متغیر است (افزایش یکی موجب افزایش دیگری می‌شود).
در ادامه به ۳ عامل مهم و اثرگذار بر فضای کسب و کار طبق نمودار بالا اشاره شده است:

مفاسد اقتصادی
با توجه به نمودار فوق، کاهش سود کسب و کار ایرانی باعث افزایش رانت جویی می شود و به همین ترتیب افزایش رانت جویی باعث گسترش فساد در دستگاه‌ها شده و تبع آن دخالت های غیرمنطقی دولت در بازار به وجود می آید؛ این اثرات در نهایت باعث بی ثباتی بیشتر قیمت‌ها در بازار شده و حلقه بازخوردی مثبت و فزاینده با کاهش سود کسب و کار ایرانی تکمیل می شود.
لزوم رسیدگی بدون تعارف و سخت گیرانه به مفاسد و جلوگیری از رانت جویی برای حل این مشکل ضروری به نظر می رسد. البته دخالت های دولت در بازار به منظور تنظیم بازار هم باید کارشناسانه و هوشمندانه و به دور از شتاب زدگی انجام گیرد.

عملکرد قوه قضاییه
با کاهش سود کسب و کار و سپس افزایش رانت جویی و وجود مفاسد در دستگاه‌ها، آمار پرونده ها در دادسراها افزایش می یابد. اما پس از آن ضعف دادسراها در رسیدگی موثر به شکایات باعث کاهش سود کسب و کار می شود.
به نظر می رسد تقویت قوه قضاییه چه از نظر افزایش قدرت این قوه با اهرم قانونی و چه از نظر افزایش تعداد قضات و دادگاه‌ها جهت کوتاه تر شدن رسیدگی به پرونده ها لازم و فوری است.
به همین منظور در ماده ۲۱۱ قانون برنامه پنجم توسعه كشور قوه قضائيه موظف شده است تا مدت زمان رسيدگي به پرونده محاكم كيفري را حداكثر ۳ ماه و پرونده هاي حقوقي را حداكثر ۵ ماه كند و اطاله دادرسي را كاهش دهد.

قاچاق
کاهش سود کسب و کار ایرانی باعث گسترش تولید کالای غیراستاندارد و ورود کالای تقلبی و قاچاق به کشور می شود که با ایجاد نارضایتی در مردم تمایل آنها را به خرید کالای خارجی افزایش می دهد و این موضوع باعث گسترش واردات کالای قاچاق و کاهش دوباره سود کسب و کار ایرانی و ایجاد حلقه فزاینده مثبت می شود. مبارزه جدی با قاچاق و استفاده از سازوکارهای لازم در این زمینه راه حل برون رفت از این مساله است.